LAU KEN BAT: Euskal dantzak

Atal honetan Euskal dantzen inguruan arituko gara, orokorrean. Gaia oso zabala izan arren, hainbat puntu azpimarratu ditugu, hala nola, dantza ezagun batzuk, dantza motak eta jantzi tradizionalak.

Euskal dantzen inguruan aritzea garrantzitsua iruditu zaigu hauen benetako esanahia ezagutzeko eta euskal kultura ezagutzeko. Gainera, gaur egun ere dantzek badute lekua gure kulturan, herrietan haur zein helduek euskal dantzak ikasteko aukera baitute.

Euskal dantzak gure erroen adierazle eta sustraiak (orain dantzari esker, jende ezberdinek sustraiak atzeman dezazkete eta mota askotako harremanak ukan) eta euskal kultura eta folklorearen osagai garrantzitsuak direla esan daiteke, Euskal nortasuna handizki adierazten dutenak.

Folklorea da, zalantzarik gabe, gizarte bat ongien definitzen duen ekintza kulturala, eta dantza tradizionalak, belaunaldiz belaunaldi mendeetan zehar gorde direnak, horren lekuko bikaina. Bertan, leinuen kulturako eta aurre-historiako ezaugarriez gain era guztietako eragin eta nahaste kulturalak ikus daitezke.

Nonahi edo noiznahi emana izan dadin (norbera dantzari edo dantza talde batean, kanpoan edo barnean, molde tradizionalean edo gaurkotuan) dantza etengabe berritzen ari da. Herri, eskualde edo lurralde batetik bestera ere dantzak aldatu egiten dira, baita esanahia, arrazoia eta dantza egiteko modua ere (jantziak, partaideak...). Dantza batzuk oso zaharrak dira, ia betidanik egin dira Euskal Herrian, baina badaude antzinako dantzen bertsio eraberrituak ere.

Dantza tradizionala gizarte bizitza, bizitza erlijioso eta ludikoaren zati garrantzitsua izan da Euskal Herrian. Euskal dantza festa eta ospakizun orotan agertu izan da eta Euskal Herriko dantza tradizionaleko taldeak, aberastasun eta aniztasun folklorikoari dagokionez Europa mailan aberatsenetakoa de kultur ondare garrantzitsu hau gordetzen eta zabaltzen jarraitzen dute.

Esan behar da Euskal dantza denbora berean teknikoa eta herrikoia dela, bat-batekoa eta kulturala. Arketipoetan sartzen ez den jendarte baten aniztasuna erakusten du eta.

Hona hemen dantza ezagun batzuk:

- Arku-dantza

- Aurreskua

- Axeri-dantza

- Axuri beltza

- Dantzari dantza

- Ezpata-dantza

- Sagar-dantza

- Zinta-dantza

- Sorgin-dantza

- Zazpi jauzi

- Lantz

- Zortziko

Aipatzekoa da ere dantzak sailkatzeko hainbat eredu daudela, eta dantza tipologiei dagokienez, hiru eratakoak daudela;

Erromeria edo plazetako dantzak. Herrietako jai eta erromerietan egiten dira, eta nahi duen guztiak parte hartzen du. Gaur egun dantza taldeek egiten dute gehienbat, baina zenbait tokitan (landa guneetan bereziki) dantza irekiak izaten jarraitzen dute.

Ezpata dantzak. Europako antzerako beste dantzen ezaugarri beretsuak dituzte. Ohorezko dantzak izan ohi dira, egun bereziak gogoratzeko egiten dira gehienetan.

Festa amaierako dantzak. Ziklo baten amaiera eta ondorengo baten hasiera antzezten dute. Adibidez, inauterietan jaia eta parranda girotik garizumako garaira pasatzea gogorarazten dute.

Dantzan, eta gure kasuan, tradiziozkoak diren dantzetan jantziak duen garrantzia izugarrizkoa da. Mugimenduak, gorputzaren espresio den neurrian, soinari gainean jartzen zaionarekin bat egingo du dantzariarengan eta emaitza bere osotasunean baloratu ahal izango da. Gainera, begiradak topatuko duen lehenengo gauza izan ohi da, dantzariari itxura ezarriko diona, alegia.

Esan genezake jantziak eta dantzariak nolabaiteko sinbiosia lortzen duenean, benetako arte espresio bilakatzen dela begien aurrean daukaguna. Alde batetik, Dantzariak, soinean daramanari, mugimendua ezarriko diolako eta bestetik, jantziak berak dantzaria modu berezian sentiaraziko duelako.

Tradiziozko dantzetan eraman ohi diren zenbait jantzi eta janzkik, gainera, balio sinbolikoa izan dezakete: kolore gorriak, gizonezkoak gonekin jantzita joateak, kono forma duten kapelek, maskarek…

Orokorrean lehen emakumezkoek gona luzea, alkandora, gorontza, mantala eta buruko zapia eramaten zuten eta gizonezkoek, praka luzeak, alkandora, txalekoa eta txapela. Oinetan, berriz, abarkak. Batzuetan herri eta dantzen arabera aldatzen ziren jantziak, zintzak, txapelak... jarriz. Baina jantzi eta janzki tradizionalen erabilerak asko aldatu dira urteetan zehar. Azken ehun urteetan dantzarako erabili diren elementu asko eta asko, lehen janzkera zibila osatzen zuten janzkietan dute sorburua.

Ondorengo bideoan, nahiz eta Korosti Dantza Taldearen presentazio bideoa izan eta taldearen ezaugarriak agertu, Euskal Dantzen zalkuntzarako helburuarekin leku ezberdinetako dantzen zatiak eta jantziak agertzen dira.